به گزارش بامداد زاگرس آنلاین و به نقل از خبرگزاری صدا و سیما: کانون بحرانی ریزگرد در خوزستان شناسایی شده است که با کاهش ۳۰ درصدی بارش‌ها در سال جاری امکان خیزش دوباره دارند.
؛ سال ۱۳۸۰ بود که واژه ریزگرد دردایره لغات خوزستانی‌ها، به کلمه‌ای پر کاربرد تبدیل شد.ذرات کوچکی که با وزیدن هربادی در هوا معلق می شوند و نفس‌ها را به شماره انداخته و حلقه زندگی خوزستانی‌ها را تنگ‌تر می‌کنند.ابو سجاد یکی از اهالی روستای حفیره است، روستایی در نزدیکی یکی از بحرانی‌ترین کانون‌های ریزگرد خوزستان، او از سال ۹۵ می‌گوید؛ از روز‌هایی که گرد وغبار در محل زندگیشان تا حدی جولان داده بود که درب اتاق هایشان از حجم خاک باز نمی‌شد.بحران
او گفت : در یکی از روزهای غبار آلود مسیر رسیدن به روستای مجاور که در روزهای عادی ۵ دقیقه زمان می برد، طی کردنش یک ساعت به طول انجامید.
ابوسجاد ازکشاورزی روستایشان هم گفت، کشت وکاری که تحت تاثیر ریزگردها به تعطیلی کشیده شده بود.
وضعیت در شهر‌ها هم مطلوب نبود
آقای کریمی یکی از شهروندان اهوازی که به بیماری آسم مبتلا شده است ، در یکی از همین روزهای غبار آلود دچار تنگی نفس شد و از آن روز به بعد اسپری آسم همراه همیشگی او شده است.او به ما گفت : هیچ وقت ۲۳ بهمن ۹۵ را فراموش نمی‌کند روزی که گرد و غبارِ همراه رطوبت بالا، موجب قطع شبکه برق در خوزستان شد و در نتیجه ی قطع برق، آب، تلفن همراه و اینترنت نیز قطع شد و مدارس و دانشگاه‌ها و بازار و ادارات ۲۲ شهرستان خوزستان به تعطیلی کشیده شدند.
بر اساس آمار سازمان محیط زیست در آن روزها، میزان ریزگردها در اهواز و سوسنگرد ۴۶ و ۶۶ برابر حد مجاز، آبادان ۱۸ برابر حد مجاز، اندیمشک ۶ برابر ، دزفول ۷ برابر و رامشیر ۱۱ برابر حد مجاز برآورد شده بود
منشا بحران
بر اساس مطالعات زمین شناسی، زمینه‌ها و عوامل متعددی ، برای پیدایش طوفان‌های گرد وغبار برشمرده شده است که تقریبا فصل مشترک همه آن‌ها تغییرات اقلیمی ، تغییر الگوی بارش ، مدیریت نادرست آب ، تغییرجهت مسیر رود‌ها در قالب سد سازی‌ها و انتقال آب رود‌ها ، ویرانی زیستگاه‌ها ، جنگل زدایی ، بیابان زایی ، گسترش کویر‌ها و بی توجهی به توسعه پایدار بوده است.
اگر چه تغییرات اقلیمی ممکن است سر منشا اولیه پدیده گرد و غبار باشد، اما عامل انسانی علت تشدید کننده آن بوده است.
بر اساس مطالعات محیط زیست و تصاویر ماهواره ای ؛ منشا گرد وغبار در خوزستان از دو کانون داخلی و خارجی پدید آمده است ، بررسی‌های استانی نشان می‌دهد منشا خارجی به وجود آورنده ریزگردهای سال‌های اخیر در جنوب غرب و غرب کشور، قسمت‌هایی از سرزمین‌های کشور‌های عراق ، سوریه و عربستان است ودر این میان عراق عامل ۷۰ درصد این بحران محیط زیستی است.
راجح صابر عبود الموسوی ، سفیر عراق در ایران ، مسئله جنگ ۲۰۰۳ این کشور را در ایجاد کانون‌های گرد وغبار دارای اهمیت ثانوی می‌داند و هم صدا با شماری دیگر از اکولوژیست‌ها، خشکسالی و ساخت سد توسط ترکیه وسوریه بر سرچشمه‌های دجله و فرات را از عوامل خشک شدن هور‌ها و تالاب های این کشور عنوان می‌کند.
درباره کانون ریزگردها نظرات متفاوتی در بین متخصصان و مردم وجود دارد، برخی می‌گویند؛ ریزگردها از کشور‌هایی نظیر عراق و عربستان وارد خاک ایران می‌شوند.
این در حالیست که اعضای انجمن هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع معتقدند بخش بزرگی از ریزگردهای استان خوزستان از منشا داخلی و هور‌های منطقه به خصوص هورالعظیم است.در این میان اساتید دانشگاهی منابع طبیعی می‌گویند: طبق آزمایش‌های انجام گرفته، ریزگرد‌هایی که در آسمان خوزستان دیده می‌شود،بدون هیچ تردیدی منشا تالابی دارند.
بر اساس مطالعات استانی ، سد سازی‌ها و احداث میادین نفتی گسترده ، منابع رطوبتی مثل تالاب‌ها را خشکانده که این امر با توجه به اینکه یک چهارم تالاب‌های ایران از جمله هورالعظیم، شادگان، بامدژ و میانگران در خوزستان قرار دارند ، عملا به گسترده شدن بیابان زایی منجر شده است.
علاوه براین انتقال آب از سرشاخه‌های کارون، سد سازی‌های نا متعارف مثل ساخت سد گتوند با شور کردن آب، تعادل اکولوژیک منطقه را برهم زده است.
پس از نگارش سند ملی گرد وغبار اعلام شد که سهم خوزستان از کانون‌های گرد وغبار بیش از ۴۰۰ هزار هکتار است.
اثرات ریزگردها وضرورت یک نگاه ملی
ذرات گرد وغبار ، ذرات بسیار ریزی در حد ۲٫۵ میکرون هستند که بعد از ورود به بخش‌های انتهایی دستگاه تنفسی ، وارد جریان خون شده و به ارگان‌های مختلف بدن آسیب می‌رساند و موجب بیماری‌های قلبی و تنفسی می‌شود.
علاوه بر حوزه سلامت انسانی از بین رفتن زمین‌های کشاورزی، گسترش نواحی بیابانی و آلودگی آب‌های سطحی از دیگر تاثیرات نا مطلوب طوفان‌های گرد وغبار است.
ریزگردها ، اختلال در سیستم حمل ونقل ، تعطیلی‌های مکرر مراکز آموزشی ، کاهش انگیزه کار آفرینان به سرمایه گذاری ، افزایش مهاجرت و تشدید منازعات قومی را سبب می‌شوند.پیامد‌های زیست محیطی ، اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی ، بحران ریزگردها را به یک بحران ملی تبدیل کرده است و می تواند تهدیدی علیه امنیت ملی کشور به حساب آید .
از نگاه مدیریت کلان نباید این موضوع را به یک مسئله منطقه‌ای تنزل داد ، زیرا این پدیده هم از نظر گستره موضوعی و هم از نظر گستره جغرافیایی ، یک مسئله ملی است.
فراز ونشیب های یک تصمیم
مرداد ماه سال ۸۸ برای اولین بار آیین نامه آمادگی و مقابله با آثار زیان بار گرد و غبار در کشور به تصویب هیات دولت رسید ؛ در این آیین نامه ۳ برنامه کوتاه مدت ، میان مدت و بلند مدت در نظر گرفته شده بود ودر هر برنامه وظایف نهاد‌های دولتی نظیر سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیز داری ، سازمان هواشناسی ، استانداری‌ها و شهرداری های در معرض پدیده ریزگرد، وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی ، وزارت راه و ترابری ، وزارت نیرو ، معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور و وزارت امور خارجه مشخص شدند.هماهنگی هر ۳ برنامه بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت هم به عهده سازمان حفاظت از محیط زیست گذاشته شده بود.ر ادامه به جای اجرای آیین نامه‌های سال ۸۸، آیین نامه جدیدی در سال ۹۵ به تصویب رسید که تنها در آن تشکیل ستاد و تعیین وظایف وزارت خانه‌ها و شهرداری‌ها تعیین شده بود.در آیین نامه جدید تمام مفاد آیین نامه سال ۸۸ لغو شد.
اقدامات صورت گرفته از سال ۹۵
عبدالرضا دانایی معاون فنی منابع طبیعی خوزستان گفت: براساس مطالعات اداره کل زمین شناسی استان در سال ۹۵ مساحت اولیه کانون‌های گرد وغبار استان حدود ۳۵۰ هزار هکتار، در ۷ کانون شناسایی شد که بعداز آن براساس مطالعاتی که مرکز تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور انجام داد، برای تثبیت و کنترل گرد وغبار در ۷ کانون ، پروژه‌ها و برنامه‌هایی پیش بینی شددانایی گفت: اسفند ۹۵ بود که عملا کار شروع شد و در طول این ۵ سال پروژه‌های متنوعی اجرا شد که ازجمله مهمترین پروژه‌ها عبارتند از:
جنگل کاری و بوته کاری در سطح ۲۷ هزار هکتار (عملیات بیولوژیک)مدیریت رواناب در سطح ۱۷ هزار هکتار (به منظور حفظ ذخیره نزولات آسمانی)مالچ پاشی و نهال کاری توام در سطح ۵ هزار هکتار،قرق عرصه‌ها در ۱۸۶ هزار هکتار،مرطوب سازی بیش از ۶۳ هزار هکتار در دو تالاب منصوریه و شریفیه
راه پر پیچ وخم تامین اعتبار
براساس مطالعه‌ای که توسط سازمان تحقیقات در سال ۹۵ صورت گرفت پیش بینی شد که بودجه مورد نیاز جهت اجرای طرح جامع کانون‌های گرد وغبار ، بیش از ۴ هزار میلیارد تومان برای یک دوره ۵ ساله می باشد.معاون فنی منابع طبیعی خوزستان تصریح کرد: اعتباری که برای استان از سال ۹۵ تا ۹۹ تخصیص داده شده حدود ۴۲۰ میلیارد بوده که تاکنون ۳۷۱ میلیارد آن تامین اعتبار شده است و این میزان اعتبار تنها ۱۰ درصد کل اعتبار پیش بینی شده در طرح جامع کنترل ریزگردهاست.وی با بیان اینکه منابع طبیعی برنامه‌های اجرایی زیادی در دست اقدام دارد افزود : با توجه به این که کانون‌ها به طور کامل تثبیت نشدند و همچنین برای آن که برنامه‌های ما به صورت پیوسته انجام بشوند ، به ردیف اعتباری پایدار نیاز است که متاسفانه هنوز تامین نشده است .
وی درادامه از برنامه‌های آینده منابع طبیعی برای سال ۱۴۰۰ گفت : برای تدوام اجرای طرح ها ۲۵۰ میلیارد تومان اعتبار پیش بینی شده است که در صورت تامین اعتبار ، اقدامات زیر انجام می شود :۵ هزار هکتار نهال کاری،۱۰ هزار هکتار مدیریت رواناب،۱۸۶ هزار هکتار قرق مراتع،اجرای طرح‌های بادشکن
دانایی یاد آور شد: براساس مطالعاتی که انجام شده با تامین اعتبار پایدار و تامین آب و همکاری‌های جوامع محلی برای حفاظت از مناطق تثبیت شده گام‌های مهم و موثری در جهت کنترل ریزگردها برداشته خواهد شد.
کانال‌های احداث شده به منظور آبیاری و مرطوب سازی
رجایی رییس اداره بیابان منابع طبیعی خوزستان اظهار داشت : برای تامین آبیاری نهال کاری‌های انجام شده و مرطوب سازی کانون‌های ریزگرد ۳ منبع آب در نظر گرفته شده است .کانال آب کوت امیر به عنوان منبعی که عرصه‌های شهرستان کارون را آبیاری می‌کند کانال پورشریفی که توسط جهاد نصر به طول حدود ۶۰ کیلومتر کانال اصلی و ۷۰ کیلومتر کانال‌های فرعی احداث شد که علاوه بر آبیاری نهال کاری‌های انجام شده وظیفه مرطوب سازی هور شریفیه و منصوریه را هم برعهده دارد.
کانال فرعی منابع طبیعی به طول ۲۲ کیلومتر در سال ۹۶ احداث شد که علاوه بر مرطوب سازی ، کار آبیاری نهال‌ها به صورت ثقلی را انجام می‌دهد.
اقدامات صورت گرفته در ۱۱۰ نقطه از کانون‌های فوق بحرانی ریزگرد، اثرش را در زندگی مردم گذاشته است و باعث شده کشاورزانی که زمین هایشان کنار نقاط بحرانی بود حالا دوباره به کشت و کار مشغول شونددر کنار این اقدامات میزان نزولات جوی بین سال‌های ۹۸ و ۹۹ توانست به تثبیت این نقاط مستعد خیزش غبار کمک کند.
کاهش چشمگیر روزهای گرد وغباری
مدیرکل حفاظت از محیط زیست خوزستان عنوان کرد : سازمان محیط زیست به عنوان دبیر خانه کمیته ملی مقابله با ریزگردها وظیفه نظارت بر کانون‌های گرد وغبار را به عهده دارد .اشرفی با بیان اینکه اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان با هماهنگی سایر دستگاه‌های اجرایی استان اقدام به شناسایی کانون‌های گرد وغبار کردند گفت: دراین بین کانون جنوب شرق اهواز به عنوان کانون فوق بحرانی مورد توجه دستگاه‌های اجرایی استان برای مقابله با وقوع پدیده گرد و غبار قرار گرفت.
در این راستا از سال ۱۳۹۵ تا امروز بالغ بر ۱۰۰۰ میلیارد تومان توسط دستگاه‌های اجرایی استان مانند منابع طبیعی، جهاد، هواشناسی و سایر دستگاه‌های مرتبط در راستای مقابله با وقوع گرد و غبار و همینطور مقابله با آثار منفی گرد و غبارهزینه شده است.
وی در ادامه عنوان کرد : سازمان حفاظت محیط زیست نقش نظارتی و پایشی رو در ارتباط با موضوع گرد وغبار دارد و به همین منظور ما برای کنترل و پایش میزان گرد وغبار در سطح استان ، از سال ۹۵ تا به امروز ، تعداد ۲۶ ایستگاه سنجش آلودگی که عمدتا ذرات ۱۰ میکرون و ۲٫۵ میکرون رو اندازه گیری می‌کنند ، در شهرستان های مختلف استان مستقر کردیم و روزانه ، ساعتی و لحظه‌ای گرد وغبار رو در سطح استان پایش میکنیم تا راه‌های مقابله با آثار منفی این پدیده را بررسی و پایش کنیم .
اشرفی در ادامه گفت : علاوه بر این کار اساسی مادر راستای مقابله با کانون‌های گرد وغبار ، اقدامات مدیریتی و عملیاتی در حوزه تالاب‌های استان خوزستان بوده است .
در حال حاضر در تالاب‌های اصلی ما سطح آبگیری تالاب‌ها بالغ بر ۹۰ درصد است که در سال‌های ۹۵ که وقوع گرد وغبار را در استان خوزستان با منشا تالابی داشتیم این میزان کمتر از ۶۰ درصد بوده است.وی مدیریت نگهداشت آب در هور‌های خوزستان به خصوص هورالعظیم را یکی از عوامل موثر در تثبیت کانون‌های ریزگرد دانست و گفت: در حال حاضرعملیات مرطوب سازی در هور‌های استان اجرایی شده است.وی در ادامه گفت: این هور‌ها اگر خشک شوند خود به کانون ریزگرد تبدیل می‌شوند.
مجموعه فعالیت‌های که در راستای مقابله با وقوع گرد وغبار توسط دستگاه‌های اجرایی استان صورت گرفته وهمچنین بارش‌های خوب باعث شده در سال ۹۸ و ۹۹ کمترین میزان وقوع گرد وغبار را داشته باشیم .
به گفته اشرفی : اگر چه بر اساس شاخص‌های کیفی هوا ۵۰ روز هوای ناسالم در سال ۹۸ ثبت شده ، اما این عدد قابل قیاس با سال ۹۵ که در برخی روزها غلظت بالای ۱۰ هزار واحد ppm در آن ثبت شده بود ، نیست.
در سال ۹۹ بیشترین میزان غلظت گرد وغبار ۱۴۰۰ واحد ppm برای فقط ۱ ساعت بوده است ، در حالی که این عدد در سال ۹۵ هشت هزار واحد ppm برای ۸ ساعت بوده است.
اشرفی با بیان این که ۳۰۰ هزار هکتار کانون ریزگرد در مرز ایران و عراق وجود دارد گفت: رایزنی‌هایی با وزارت امور خارجه انجام شده تا بتوان با طرف عراقی به گفتگو نشست و راهکار‌هایی را برای این موضوع ارائه داد.
خیز دوباره گرد وغبار در صورت تداوم نداشتن طرح ها
با وجود اقدامات مثبت انجام گرفته، اما تا رسیدن به نقطه مطلوب در تثبیت کانون‌های ریزگرد راه زیادی باقی مانده است.اقدامات تنها در بخشی از کانون جنوب شرق بوده و ما ۷ کانون شناسایی شده داریم که برای جلوگیری از خیزش دوباره نیاز است ، فعالیت بیشتری در این حوزه صورت بگیرد .
اما تجربه سال‌های گذشته نشان داده هر بار که با تشدید پدیده گرد وغبار مواجه شده ایم ، حساسیت و تکاپوی زیادی در بین مسئولان به وجود آمده ، اما با فروکش کردن طوفان و آرام شدن وضعیت ، اهمیت و عمق بحرانی که زمینه‌های آن همچنان پابرجاست و برای مدتی خاموش شده است ، مجددا به فراموشی سپرده شده است.
بر اساس آمار‌های سازمان هواشناسی کشور میانگین بارندگی در سال جاری از نصف هم کمتر شده است وحتی پرباران‌ترین حوضه آبریز نیز با کاهش ۳۰ درصدی بارندگی رو به روست.همچنین بر اساس آمار وزارت نیرو ، بیش از ۲۰۰ روز از سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ گذشته و میانگین ارتفاع ریزش‌های جوی ۵۲ درصد کمتر از مدت مشابه سال آبی قبل است.
این آمار‌ها زنگ خطر جدی بازگشت ریزگردها را به صدا در می‌آورد مانند آتش فشان فعالی که هر لحظه امکان سرریز گدازه هایش وجود دارد.
*محقق و نویسنده: زهرا کیانی
نظرتان را درباره این مطلب بنویسید !
ارسال دیدگاه