به گزارش بامداد زاگرس آنلاین:شهریور 1320ه.ش. مقطعی تاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران می‌باشد که در آن حماسه‌های مهمی رقم خورده است. یکی از این حماسه‌ها که نقطه عطفی در تاریخ سرزمین ایران محسوب و توسط نیروی دریایی کشورمان رقم خورد دفاع در برابر ورود نیروهای متجاوز انگلیس از مرز آبی ایران و عراق، به خرمشهر بود.
رشادتی ماندگار توسط نیروی دریایی ایران در مقابله با اهداف از پیش تعیین شده‌ی دولت متجاوز انگلیس که در تاریخ ایران برای همیشه ثبت شد.
دریابان غلامعلی بایندر و همرزمان جان‌برکف وی در آن روز توانستند با دلاور مردی و جانفشانی از ایران عزیز دفاع کرده و مدافع وطن برای جلوگیری از ورود بیگانگان و تجاوز به خاکش باشند.
غلامعلی بایندر، فرزند دوم مرحوم علی‌اکبر بایندر (پدر ۳ شهید) از تیره ترکان آق‌قویونلو (بایندریه) در سال ۱۲۷۷ ه.ش. در تهران دیده به جهان گشود. وی تحصیلات متوسطه خود را در مدرسه دارالفنون به پایان رساند و سال ۱۲۹۹ ه.ش. از مدرسه نظام مشیرالدوله با درجه ستوان‌دومی فارغ‌التحصیل شد.
بایندر پس از دریافت اولین نشان نظامی خود در اردوکشی مازندران، به خاطر شرکت در جنگ با «سیمیتقو» و ابراز شجاعت و نبرد با نیروهای متجاوز روسیه (در شمال کشور) به دریافت نشان ذوالفقار که بالاترین نشان ارتش بود، مفتخر شد.
غلامعلی بایندر در خرداد ۱۳۰۲ ه.ش. به فرانسه اعزام شد و تا سال ۱۳۰۷ه.ش. ، طی مدت ۵ سال، دوره‌های دانشکده توپخانه «پوآتیه» و دانشکده تکمیلی«مونتن بلو» و دانشگاه جنگ فرانسه را با موفقیت طی و به کشور مراجعت کرد.
سال ۱۳۱۰ ه.ش. و در شرایطی که با درجه سرگردی مسولیت فرماندهی هنگ توپخانه لشکر یک مرکز را عهده‌دار بود، برای تشکیل نیروی دریایی ایران به همراه یک گروه ۲۰۰ نفری جهت آموزش به ایتالیا عزیمت و پس از خاتمه آموزش به همراه ناوهای خریداری شده جدید به کشور مراجعت و نیروی دریایی نوین ایران را در آب‌های گرم خلیج همیشه فارس، عملیاتی کرد.
وی پس از بازگشت به ایران در ۱۳۱۰ه.ش. به سمت کفیل فرماندهى نیروی دریایى جنوب منصوب و عازم آنجا شد. حضور بایندر در این منصب برای پاسداری از حریم مرزهای آبی ایران بخصوص اروندرود اهمیت زیادی داشت.
اروندرود در مقاطع زیادی از تاریخ، کانون اختلافات بین ایران با همسایگان غربی بود. براساس آخرین قرارداد منعقده بین ایران و پادشاهی عثمانی (قبل از استقلال عراق) مربوط به پروتکل ۱۲۹۲ هجری شمسی(مطابق با ۱۹۱۳ میلادی) بود که طی آن برای نخستین بار اروندرود، از دهانه آن و به طول ۸۱ کیلومتر به دولت عثمانی واگذار و ورود اتباع ایرانی به اروندرود به منزله ورود به خاک عثمانی تلقی می‌شد تا این که دولت ایران پس از استقلال عراق و به رسمیت شناختن دولت آن کشور، طی یادداشتی به جامعه بین‌الملل و دولت عراق اعلام کرد که قراردادهای منعقده با دولت عثمانی از نظر ایران فاقد اعتبار است.
متعاقب این اعلام نظر روابط ۲ کشور رو به تیرگی گذاشت و مذاکرات فی‌مابین آغاز شد. دولت انگلیس که نقش عمده‌ای در استقلال عراق داشت به منظور تأمین منافع گوناگون خود در هند و تسلط بر خلیج فارس، با گماردن یک افسر انگلیسی به سمت رئیس بندر بصره و ایجاد زمینه حضور وی در جلسات متشکله بین ۲ دولت ایران و عراق، عملا با دستیابی ایران به امتیاز حاکمیت مشترک در اروندرود مخالفت کرد که نتیجه آن صدور عهدنامه جدیدی در سیزدهم تیر ماه ۱۳۱۶ (مطابق با ۱۹۳۷ میلادی) بین ایران و عراق بود.
در عهدنامه اخیر که باز هم با نفوذ استعمارگرانه انگلیس تدوین شده بود، خط تالوگ (خط عمیق رودخانه) در بخش کوچکی از مسیر اروندرود به‌عنوان مرز مشترک معین شده و بقیه خط مرزی در حد کم‌عمق ساحل ایران منظور و مقرر شد که ظرف مدت یک سال قراردادی جهت تشکیل اداره مشترک اروندرود تنظیم و به امضای طرفین برسد.
رضاخان پس از پذیرش عهدنامه (13 تیر ۱۳۱۶ بین ایران و راق) و بدان جهت که در قرارداد اخیرالذکر امتیازات بیشتری از دست ندهد طی حکمی فرمانده وقت نیروی دریایی (ناخدایکم غلامعلی بایندر) را به عنوان نماینده دولت ایران در امور دریایی، به وزارت امور خارجه معرفی کرد.
بایندر ضمن بازدید از جزیره تنب در سال ۱۳۱۳شمسی رسما به مقامات نیروی دریایى انگلیس، مستقر در تنب اعلام کرد که این جزیره بخشى از ایران است. وی با این کار موجبات نگرانى و اعتراض وزارت خارجه بریتانیا را فراهم آورد.
در سال ۱۳۱۲ه.ش. به دستور غلامعلی بایندر فرماندهی نیروی دریایی ایران ناو پلنگ به بندر باسعیدوی جزیره قشم رفته و با پایین آوردن پرچم انگلیس، پرچم ایران را در این بندر به اهتزاز درمی‌آورد. در پی این امر رضاشاه و ارکان حرب کل قشون نیز به سرزنش بایندر می‌پردازند و وی را به دلیل اقدام ابتکاری‌اش در اخراج انگلیسی‌ها تخطئه می‌کنند.
رضاشاه در دوم فروردین 1312ه.ش. با ابراز نارضایتی از بایندر (به دلیل درگیری و پایین آوردن پرچم انگلیسی‌ها از بندر باسعید جزیره کیش) طی مکاتبه‌ای دستور می‌دهد "یاور بایندر را قابل خدمت مهمی که به ایشان ارجاع شده است نمی‌بینم ارکان حرب یک نفر آدم کارکن و وظیفه‌شناس برای انتصاب به ریاست یا تصدی بحریه جنوب در نظر بگیرد".
و سرتیپ عبدالرضا خان افخمی را جایگزین وی کند اما مجددا دستور می‌دهد «عجالتاً تذکراتی به بایندر داده شده است اگر مؤثر واقع نشد؛ سرهنگ غلامعلی خان انصاری که صاحب‌منصب و تحصیل‌کرده است برای این کار مناسب‌تر است».
غلامعلی بایندر در سال ۱۳۱۵ در مقام اولین فرمانده نیروی دریایی نوین ایران به درجه ناخدایکمی (سرهنگی) نائل آمد و در سال ۱۳۱۹ه.ش. به درجه دریاداری (سرتیپی) رسید و برابر مقررات ارتش، از تاریخ یک روز قبل از شهادت به درجه دریابانی (سرلشکری) نائل شد.
نحوه شهادت دریابان غلامعلی بایندر در سوم شهریور 1320
شهید بایندر که ۴۸ ساعت قبل از شهادت علاوه بر مسئولیت فرماندهی نیروی دریایی، به سمت فرماندهی کل منطقه جنوب خوزستان نیز منصوب‌شده بود و تیپ مستقل مرزی را تحت امر داشت در ساعت ۴ بامداد سوم شهریور ۱۳۲۰ه.ش، با شنیدن صدای انفجار با سرعت از منزل خارج و با استفاده از قایق موتوری و زیر آتش مسلسل نیروهای مهاجم انگلیسی، خود را به مقر فرماندهی رسانده و پس از صدور دستورات لازم به افسران ستاد و فرماندهان، به تلگراف‌خانه رفته و گزارش وقایع و هجوم نیروهای انگلیسی را به تهران مخابره می‌کند.
آنگاه با حضور در قرارگاه گردان مرزی، عده‌ای را مأمور مقاومت در برابر مهاجمین کرده و خود که مسلح به یک قبضه تفنگ برنو بود به‌اتفاق سروان ولی‌الله مکری‌نژاد که معاون فرمانده گردان یکم هنگ ۸ توپخانه بود با اتومبیل و از راه خشکی عازم خرمشهر شد، تا ستاد فرماندهی عملیات را در منطقه حفار تشکیل دهد.
اما چند دقیقه بعد از حرکت، با نیروهای موتوریزه مهاجمین انگلیسی مواجه و در حین مقاومت و جنگ‌وگریز با آنان در شرایطی که تلاش می‌کردند تا با استفاده از پستی‌وبلندی‌های منطقه، خود را به نهر جاسبی برسانند با رگبار مسلسل متجاوزان انگلیسی در حوالی پاسگاهی نزدیک بی‌سیم خرمشهر به شهادت رسیدند.
پس از شهادت غلامعلی بایندر و معاون ایشان نقدی ، پیکر این شهیدان در نقطه صفر مرزی آبی‌خاکی و در محل تلاقی کانال تاریخی عضدی واروند رود به خاک سپرده می‌شوند. امروزه این دو آرامگاه که حدود 80 سال قدمت دارند با تغییراتی در فرم آنها همچنان در آن محل قرار دارند.
آثار مکتوب بایندر عبارت‌اند:
- نقشه خلیج‌فارس (تهران، ۱۳۱۰ش)
- خلیج‌فارس (خرمشهر، ۱۳۱۷ش(
- جغرافیای خلیج‌فارس (تهران، ۱۳۱۹ش(
- اصول دریانوردی
- آیین‌نامه‌های توپخانه در ۶ جلد
- راهنمای ناوی
- مقالاتى در مجله ارتش
- دستور تیر توپخانه سبک،
- آیین‌نامه مشق پای توپ کوهستانى
بخشی از متن وصیت‌نامه شهید دریابان غلامعلی بایندر:
تو ای ایرانی، که در این سرزمین پهناور زیست می‌کنی و خلیج‌فارس را تنها به این انگیزه که بخشی از وطن توست دوست می‌داری. ای هم‌وطن که کرانه‌های سوزان خلیج‌فارس زادگاه توست و این ژرفای زندگی‌بخش، مرواریدهایش را نثار تو می‌سازد تا مزد تلاشت را از کام کوسه ها به در آری و ماهیانش را هدیه فرزندانت، تا قوت آنان را تأمین کنی و تو که فرسنگ‌ها دورتر از این دریای ایرانی، خلیج‌فارس را تنها از روی نقشه جغرافیا می‌شناسی. آیا هرگز با خود اندیشیده‌ای که این آب تلخ و شور پهناور، بهترین پاسدار تاریخ تو، شرف تو و ملیت توست؟
تو ای ایرانی که در گوشه‌ای از این آب‌وخاک به سر می‌بری و به فرهنگ و تمدن اسلامی خویش می‌بالی و افتخار می‌کنی؛ هیچ می‌دانی که همین دریا، زاده فرهنگ و تاریخ و تمدن تو بوده است؟
هیچ می‌دانید که اگر روزگاری، که هرگز چنان روزی مباد، ایران این مرز دریایی خود را از دست بدهد و یا نیروی لازم برای پاسداری از آب‌های آن نداشته باشد، همه ما چون پرنده‌ای اسیر در قفس زادگاهمان زندانی خواهیم شد.
اگر می‌خواهی سرزمین آبادیت، بزرگ و سربلند بماند و تو که فرزند و زاده این سرزمینی از این سربلندی ببالی و افتخار کنی، اگر می‌خواهی که شایسته نام ایران و قوم ایرانی باشی، نخست این مایه زندگی خود را پاسدار باش، این مرز محافظ را نیروبخش و آن را چنان‌که به میراث برده‌ای به دست آیندگان بسپار.
سخنان ناخدا حمودی فرمانده سابق نیروی دریایی جنوب در خصوص دریابان بایندر:
ناخدا دوم غلامعلی بایندر 15 سال فرماندهی نیروی دریایی ارتش کشور مستقر در خوزستان را عهده‌دار بود، ایشان استاندار خوزستان، فرماندار آبادان و خرمشهر بودند. بایندر از پایه‌گذاران خط تالوگ اروندرود بوده و یکی از افسران بلامنازعی است که می‌توان گفت در عهدنامه 1975م. الجزایر نیز نقش مؤثر داشته است.
بایندر پایه‌گذار نیروی دریایی نوین در کشور بودند و نیز نخستین شهید نظامی کشور که سرلشکر فیروزآبادی رئیس سابق ستاد کل نیروهای مسلح به او لقب شهید داد؛ امیر دریابان غلامعلی بایندر بود.
امیر نقدی، امیر ریاضی، امیر هریسچی، امیر میلانیان و امیر کهنمویی 5 تن از افسران عالی وقت نیروی دریایی ارتش بودند که دوشادوش امیر بایندر به همراه 740 تن دیگر از افسران و درجه‌داران این نیرو در جنگ سه‌روزه سال 1320ه.ش. در خرمشهر و آبادان جنگیدند، ایستادگی کردند و شهید شدند و در قبرستانی در احمد‌آباد آبادان (مکان فعلی مصلی و بیمارستان شهید بهشتی) بخاک سپرده شدند. هم‌اکنون 4 خیابان از شهر خرمشهر به نام این دلیرمردان نام‌گذاری شده است.
در وصیت‌نامه امیر دریابان بایندر، بندی وجود دارد که وی در آن نوشته است: «هر جا این تن به خاک فتاد؛ آن را به زیرش ببرید.» یعنی هر جا که شهید شدم مرا همان‌جا خاک‌سپاری کنید. نیروی دریایی وقت نیز بر اساس این وصیت و عمل بدان شهید بایندر و معاونش شهید نقدی را در همان محل شهادت به خاک سپرده‌اند و دو آرامگاه ساده با الهام از مقبره کوروش درپاسارگاد، در آن مکان احداث نمودند. امیر دریابان نقدی و امیر دریابان بایندر در فاصله 10 متری از یکدیگر به‌عنوان حافظان وطن شهید شدند که اکنون مقبره این دو شهید والامقام در نیروی دریایی ارتش در تقاطع سه‌راهی دجله و فرات، کانال تاریخی عضدی (شاخه‌ای از کارون) و اروندرود واقع‌شده است و پرونده‌ای جهت ثبت این دو مکان بعنوان میراث نامنقول شهرستان خرمشهر و نیز حماسه‌ی ارزشمند و تاثیرگذار شهریور ۱۳۲۰ه.ش. در خرمشهر که بخشی از میراث ناملموس منطقه محسوب می‌شود، تهیه شده و در حال بررسی برای ثبت در آثار ملی کشور می‌باشد.
گرد‌آورندگان:
سجاد پاک‌گهر؛ کارشناسی ارشد مرمت و حفاظت آثار فرهنگی تاریخی
نجلا درخشانی؛ کارشناسی ارشد مرمت شهری
نظرتان را درباره این مطلب بنویسید !
ارسال دیدگاه