خاکی که، به هُنرِ کِشتِ حفاظتی، کیمیا می‌شود

با همان صبری که از رویش بذر‌ها آموخته بود، برایم از سال‌ها کشت وکار گفت، از امتحان کردن روش‌های مختلف کشت، او می‌گفت: با تجربه‌ای که دارم، میتوانم با قاطعیت به شما بگویم که روش کشت حفاظتی، بهترین آنهاست.

از او در مورد طریقه‌ی این نوع کشت پرسیدم، درپاسخ گفت: روش کشتِ حفاظتی به این صورت است که دیگر خبری از آتش زدن کاه وکلش ها‌ی باقیمانده در زمین پس از کشت نیست.

 

همین چند وقت پیش بود که دود حاصل از آتش زدن کاه وکلش باعث تصادف زنجیره‌ای شد گاهی وقت‌ها هم حریق به جنگل‌های اطراف سرایت می‌کند.

همانطور که بیل را در دست گرفته بود و مسیر آب را هدایت می‌کرد گفت: در این روش دیگر نیازی به شخم زدن زمین نیست وخاک هم دیگر زیر و رو نمی شود بلکه بر رویِ همان بقایای کشت قبلی، به وسیله دستگاه "مستقیم کار "بذر و کود را به زمین می‌دهم.

آقای مهدی زاده برای نمونه بقایای کشت کلزا در زمین کشاورزیش را به من نشان داد و گفت: در اینجا بر روی همین کاه وکلش‌ها شلتوک کاشته ام.

عطر برنج، فضا را پر کرده بود آقای مهدی زاده چای تعارف کرد. همان طور که استکان کمر باریک چای را سر می‌کشید، گفت: دخترم! هزینه‌ی ما در کشت حفاظتی پایین آمده؛ یکی از دلایل پایین آمدن هزینه‌ها این است که به خاطر شخم نزدن، هزینه گازوئیل و استهلاک ماشین نداریم، همچنین به خاطر اینکه کاه وکلش ها‌ی کشتِ قبل، مثل یک حفاظ، رطوبت خاک را نگه میدارند، مصرف آب هم نصف شده و در این مدت محصولمان هم خدا روشکر بهتر شده و میتوانیم دو تا سه بار در سال در زمین کِشت کنیم.

آقای مهدی زاده استکان چای را بر زمین گذاشت و با یک بیلچه کوچک، خاک را کنار زد و کرم‌های خاکی را به من نشان داد و گفت : با روش‌های سنتی که کشت می‌کردم، این حشرات مفیدِ خاک کم شده بودند که حالا سر وکله شان دوباره پیدا شده است.

رفتار هنرمندانه با آب وخاک وتلفیقش با دانش
برای آنکه بدانم آیا تحقیقات علمی، تجربه‌ی آقای مهدی زاده را تایید میکنداز شوش به دزفول رفتم.

در مرکز تحقیقات صفی آباد، پژوهش‌هایی از سال ۹۶ آغاز شده بود.

آقای طبیب غفاری مدیر مرکز تحقیقات، مرا به مزرعه‌ای بُرد، که زمینش به ۶ قسمت تقسیم شده بود که هر قسمت را یک "تیمار" میگفتند.

در قسمت اول کشت رایج و سنتی کشاورزان محلی را به من نشان دادند و در ۵ قسمت دیگر، ۵ الگوی کشت حفاظتی با تناوب‌های متنوع مورد پژوهش قرار می‌گرفت.

نتایج بعد از ۳ سال، با یک نگاه ساده هم مشخص بود، تیمار‌های کشت حفاظتی سبز‌تر و شاداب‌تر بودند.

مدیر مرکز تحقیقات صفی آباد با اشاره به این که یکی از معضلاتی که در خاک‌های ایران با آن رو به رو هستیم این است که، ماده آلی خاک و ذخایر ماده آلی خاک، زیر نیم درصد است، که این امر، کشاورزان، را مجبور به استفاده از کود‌های شیمیایی فراوان می‌کند.به همین خاطر این پروژه هدفش این است که با ارتقا ماده آلی خاک بتوانیم به تداوم و پایداریِ حاصلخیزیِ خاک کمک کنیم.

آقای دکتر طبیب غفاری، در ادامه از ۳ اصل کشاورزی حفاظتی گفت:
اصل اول: حفظ بقایای خاک وبقایای محصول قبل
اصل دوم:حداقل به هم خوردگی خاک 
اصل سوم:تناوب زراعی سازگار با محیط و تقویت کننده‌ی خاک

ما با رعایت این سه اصل، به دنبال این هستیم که از محل تجزیه بقایای محصول قبل و همینطور از محل تقویت ازت خاک با استفاده از محصولی مثل ماش و همچنین با کاهش جمعیت علف‌های هرز از طریق خفه کردن علف‌های هرز و دستکاری نکردن خاک (بذر‌هایی که در عمق خاک هست را برای رویش تحریک نمی‌کنیم) به تقویت خاک کمک کنیم.

در پژوهش هایمان در جستجوی این هستیم که ببینیم، بعد از یک پروسه ۶ ساله، کدام الگوی کشت و کدام تناوب، باعث حداکثر ماده آلی خاک شده و بهترین عملکرد خواهد شد.

در این روش همه‌ی داده‌ها سالانه آنالیز می‌شود و تمام تیمار‌ها با هم مقایسه می‌شود.

تولید پایدار در گرو گسترش کشت حفاظتی است

در ادامه آقای دکتر زارعی مجری طرح تحقیقاتی، از دو نتیجه مهمی که در مدت ۳ ساله‌ی پژوهش، به دست آورده بودند، گفت: ما دو گیاه جدیدِ زودرس،" ماش" و" سزبانیا" را در بین تناوب دو کشت قرار دادیم.

ماش درسیستم زراعی شمال خوزستان، در فاصله‌ی کشت بین گندم که برداشتش در اردیبهشت و خرداد است و ذرت که کاشتش اواخر تیر است، می‌تواند جای بگیرد.

 

یک ماش بسیار زودرس هست که می‌تواند، دوره‌ی بین دو کشت را پُر کند، ماش یک گیاه "لگوم" است که ازت را از هوا میگیرد و در خاک تثبیت می‌کند.

دومین خروجی مهم یک گیاه جدید علوفه‌ای است که از آمریکای جنوبی وارد کردیم، این گیاه هم از خانواده "لگوم " هاست که در تابستان کشت می‌شود.

 

این دو گیاه دارای باکتری‌های تثبیت کننده ازت در ریشه خود هستندو ضمن ارتقا ماده آلی خاک، گیاهان علوفه‌ای هستند که پروتئین بالایی دارند، و می‌توانند در تغذیه دام‌های منطقه استفاده شوند.

آقای زارعی در ادامه یادآور شد که افزایش ماده آلی خاک، ظرف یک یا دو سال اتفاق نمی‌افتد، چون این خاک ها، سال هاست که به صورت غیر حفاظتی کشت شده اند، کاه وکلش‌های آن، بعد از هر کشت آتش زده شده و سال به سال ماده آلی خاک تضعیف شده است.

 

بالا رفتن مواد آلی خاک یک پرسه طولانی مدت است، در مقالات علمی جهان بین ۶ تا ۲۵ سال را برای ارتقا خاک تخمین زده اند، ما در این مدت ۳ سال پژوهش، توانستیم ماده آلی خاک را ثابت نگه داریم و از کاهش آن جلوگیری کنیم.

 

در پروسه ۶ ِساله، تحقیقاتمان، تلاش می‌کنیم تا خاک، را دوباره زنده کنیم. یکی از حشراتی که به حیات مجدد خاک کمک می‌کند، کرم خاکی است.

این حشرات، جزءِموجودات زنده‌ی ِمفیدِ خاک هستند، و می‌توانند ماده آلی خاک را افزایش دهند.

زنده کردن دوباره خاک یعنی رسیدن به تولید پایدار، و این هدفی است، که در تمام کشور‌های دنیا به وسیله کشت حفاظتی دنبال می‌شود. مجموعه تحقیقاتی ما، قصد دارد، بعد از اتمام پژوهش‌های ۶ ساله خود، بهترین الگوی کشت را به بهره برداران، معرفی، و برای تمام معضلات پیش روی کشاورزان، راه حل داشته باشد.

 

خوشبختانه بعد از گذشت ۳ سال، در بعضی تیمار‌های ِکشت ِحفاظتی، تا ۱۷ درصد افزایش ِعملکرد در واحد سطح را ثبت کردیم.

دستگاه کارنده گلوگاهِ کشتِ حفاظتی است

بعد از بازدید از مزرعه‌ی پژوهشی به قسمت دیگری از این مرکز تحقیقاتی رفتم، جایی که دکتر اشرفی، از مهمترین گلوگاهِ کشاورزیِ حفاظتی، گفت: دستگاه" مستقیم کار" که با وجود آن، قادر، به کشاورزی حفاظتی هستیم.
دستگاهی که از کشور‌های مثل ایتالیا وارد کشور می‌شود ودر دوران تحریم، قطعات آن هم به سختی یافت می‌شود.

 

اما دکتر اشرفی و همکارانش، کار بومی سازی دستگاه را از سال ۹۸ آغاز میکنند و ۹ ماه بعد دستگاه مستقیم کار صد در صد ایرانی، ساخته می‌شود.

دکتر اشرفی، محقق و عضو هیات علمی مرکز تحقیقات صفی آباد در مورد این دستگاه که نامش "سفیر" است توضیح می‌دهد:

طی سال‌ها تجربه‌ای که در زمینه کشاورزی حفاظتی داشتیم و با دستگاه‌های مختلف خارجی و داخلی کار کردیم، توانستیم اولین دستگاه ِخطی کار ِبی خاکورز ِکشتِ رو پُشته (دستگاه مستقیم کار) که، به طور خاص برای کشت‌های آبی، مطابق با شرایط بومیِ خوزستان، طراحی شده است، را ساخته ایم.

---

۲۵۰ قطعه ِدستگاهِ کارندهِ "سفیر"، ایرانی است 
آقای اشرفی با اشاره به اینکه کار طراحی و ساخت دستگاه کمتر از یک سال به طول انجامید، گفت: بیش از ۱۲۵۰ قطعه‌ی این دستگاه تماما در داخل کشور، به روش‌های مختلفِ تولید، از ریخته گری تا ماشین کاری و سایر روش‌های تولید همه در قالبِ یک قرار داد، با تولید کننده محلی ساخته شده است.

برای ساخت یک دستگاه محکم، با دقت بالا وتنظیمات راحت، از مجموعه‌ی تکنولوژی کشور استفاده شدتا علاوه بر صرفه جویی زمان و انرژی، هزینه‌های کشاورز هم کاهش پیدا کند.

قطع به یقین قیمت تمام شده دستگاه بسیار پایین‌تر از نمونه خارجی است، و صاحب این دستگاه قادر است، ۱۵ تا ۲۰ محصول، که در خوزستان کشت می‌شوندبا یک مرتبه عبور دستگاه از روی بقایای محصول قبل، کود وبذر را همزمان در زمین، جای دهد.

اینکه میگوییم این محصول مطابق با شرایط بومی خوزستان ساخته شده به این معنا نیست که در سایر نقاط کشور قابل استفاده نباشد، معنایش این است که نوع کشت چه دیم باشد چه آبی، برای این دستگاه کارنده تفاوتی ندارد، چون در مناطق دیم، حجم بقایا، خیلی کم است، اما در مورد محصولی مثل ذرت، گاهی تا ۲۰ تن بقایای ِمحصول قبل، بر یک هکتار زمین، باقی می‌ماند که کشت در آن کار راحتی نیست، و این دستگاه قادر است با وجود حجم انبوه بقایای کشت ِقبل، با یک بار رد شدن از روی زمینِ کشاورزی، بذر و کود را در دل خاک جای دهد.

آقای اشرفی در پایان گفت: در حال حاضر، این دستگاه مراحل طراحی و ساخت را پشت سر گذاشته و به نگاه ویژه مسئولان نیاز دارد، تا به تولیدِ انبوه برسد.

برای پیگیری دلیل به تولید انبوه نرسیدن دستگاه کارنده سفیر، راهی جهاد کشاورزی خوزستان شدم، معاون بهبود تولیدات گیاهی، ضمن اشاره به زیر سطح کشت بودن ۲۳۰ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی خوزستان به شیوه‌ی حفاظتی، از برنامه ریزی‌های جهاد، برای تامین دستگاه کارنده خبر داد و گفت: کار طراحی، ساخت و بومی سازی دستگاه سفیر به پایان رسیده است، که ما در حال پیگیری اخذ مجوزِ ساخت آن، هستیم و پس از اخذ مجوز و جذب سرمایه گزار، آن را به تولید انبوه خواهیم رساند.

مهندس نوروزی، همچنین جلوگیری از فرسایش خاک را از اثرات مهم این نوع، کشت برشمرد و به برنامه ریزی‌های جهاد، برای توسعه‌ی این نوع کشت، تاکید کرد.

کلیشه هایِ سنتیِ کشاورزی نیازمندِ در انداختن، طرحی نو است

بر اساس آمار فائو؛ کشاورزی حفاظتی در سطح ۱۸۰ میلیون هکتار، در جهان اجرا شده و به عنوان شاه کلید توسعه‌ی پایدار شناخته شده است.
وزارت جهاد کشاورزی ایران در برنامه ششم توسعه در نظر دارد کشت حفاظتی را به سطح۳ میلیون هکتار افزایش دهد.

گسترش این نوع کشاورزی، به مشوق‌هایی مثل ارائه تسهیلات ارزان قیمت به منظور خرید دستگاه کارنده آن، نیاز دارد.

 

برای رسیدن به امنیت غذایی و حفظ منابع آب و خاک باید گام هایمان را در مسیر کشاورزی حفاظتی محکم‌تر برداریم چرا که آینده، از آن ِاین نوعِ کشت است و خاک موهبتی است، که باید حفظش کنیم وبه آیندگان بسپاریم اش.

محقق و نویسنده : زهرا کیانی