به گزارش بامداد زاگرس آنلاین:بافت (texture) هر شهر کمیتی پویا و در حال تغییر است که وضع کالبدی شهر و چگونگی شکل‌گیری آن را در طول زمان نمایان می‌سازد. بافت هر شهر دانه‌بندی فضای کالبدی شهر یعنی فضاهای پر و خالی و مقدار آنها را نسبت به یکدیگر و چگونگی رابطه و حد نزدیکی بین آنها را مشخص می‌کند و شبکه ارتباطات و نحوه‌ی دسترسی و خصوصیات کلی راه‌ها و کوچه‌ها را اشکار می‌نماید. به عبارت دیگر بافت شهر به هم تنیده شدن و نحوه استقرار ساختمان ها و ترکیب آنها با یکدیگر در ارتباط با شبکه‌ی راه‌ها بر اساس شرایط محیطی است.(وزارت مسکن وشهرسازی)
مفهوم بافت تاریخی - فرهنگی بر اساس نظریه شورای عالی شهرسازی و معماری: به بخش یا بخش‌هایی از شهر اطلاق میشوند که منعکس‌کننده‌ی ارزش‌های تاریخی - فرهنگی شهر بوده و شکل آنها، حاصل تعامل مکان(جغرافیا و بوم)، زمان(تاریخ) و باور(سنت ها و اعتقادات) در رابطه با انسان در یک پهنه‌ی زیستی در طول تاریخ است. این محدوده‌ها که به‌لحاظ ویژگی‌های شکلی، ساختاری و ارزش‌های تاریخی - فرهنگی از سایر پهنه‌‌های شهری متمایز، قابل تشخیص و مستلزم شناسایی بوده، توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تعیین میشوند. محدودههای تاریخی - فرهنگی، به منزله‌ی بخشی جدایی‌‌ناپذیر از پیکره و استخوان‌بندی شهر امروزند؛ لذا پرداختن به موضوع حفاظت و احیاء این پهنه‌‌های ارزشمند، باید با رویکردی جامع‌نگر در مقیاس شهر و سرزمین پیرامونی مورد توجه قرار گیرد.
بافت های شهری که در زمان‌های گذشته در هر شهر ایجاد شده‌اند نماینده تاریخ، هویت و اصالت معماری و شهرسازی شهرها هستند که روند تغییرات مورفولوژی شهر را نمایان می‌سازند، لذا شناسایی و تلاش برای حفظ و نگهداری آنها توام با برنامه‌ریزی برای ساماندهی این بافتهای ارزشمند باید یکی از محوری‌ترین موارد در طرح‌ها و سیاست‌های توسعه‌ی شهری بوده و در طرح‌های توسعه‌ی شهری به آن توجه ویژه شود و با ارائه‌ی راه‌کارها و استراتژی‌های لازم این بافتها را حفظ کرده و به آیندگان انتقال داد. حفاظت از آثار کهن نه به‌عنوان پدیده‌های نمادین بلکه بدلیل شناخت سیر تحول و تکامل تاریخ شهرسازی و شهرنشینی اهمیت و ضرورت دارد. با توجه به مسأله‌ی هویت و اصالت در هر شهر که موجب تمایز مکانی از مکان دیگر، ایجاد حس تعلق خاطر در ساکنین بافتهای تاریخی و افزایش حس مشارکت آنها در توسعه‌ی شهری میباشد، بافتهای تاریخی و ارزشمند به‌عنوان هویت شهری مطرح میشوند. بنابراین هریک از دانه‌های تاریخی موجود در بافتهای ارزشمند و همچنین تمامی بافتهای تاریخی باقی مانده به‌عنوان عناصر هویت‌بخش شهر می‌باشند که با وجود ویژگی‌های خاص و منحصر به‌فرد خود از دیگر بخش‌ها متمایز شده که نه‌تنها از بعد فرهنگی بلکه در ابعاد اجتماعی و اقتصادی نیز می‌توانند نقش مهمی ایفا نمایند. بر این اساس برای جلوگیری از تخریب و از بین رفتن بافتها و تکدانه‌های تاریخی و ارزشمند موجود در آنها و همچنین کمک به حفاظت و تاب‌آوری آنها، تدوین برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان مدت و بلند مدت در راستای حفاظت، توان‌بخشی و معاصرسازی این بافتها امری ضروری و مهم تلقی می‌شود که این مهم تنها در قالب واحدی با عنوان شهرداری بافت تحقق پذیر خواهد بود.
بر اساس مصوبه مورخ ۹۴.۷.۲۷ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران؛ فرایند حفاظت و احیای محدودههای تاریخی– فرهنگی، به عنوان موضوعی چند وجهی و فرابخشی، نیازمند مشارکت و حضور تمامی دستگاه‌ها و کنشگران مرتبط و موثر، متشکل از دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط، نمایندگان سازمان‌های مردم نهاد و دانشگاهیان است که عموما پس از تشکیل شهرداری بافت تمامی هماهنگیهای بین سازمانی و بین ارگانها توسط این بخش صورت می‌پذیرد.
قوانین مربوط به تأسیس شهرداری بافت:
تصویب ابلاغ محدوده‌ی بافت تاریخی ۱۶۸ شهر در طرح‌های توسعه و عمران با تاکید وزیر راه و شهرسازی برای بازآفرینی شهرها و همچنین تاکید بر اندیشه‌ی ایران‌شهر در روز دوشنبه – ۲۷ مهرماه – از جمله این اقدامات است، بحث‌هایی که به نظر می‌رسد تلنگری برای حفاظت از محدودههای تاریخی و فرهنگی شهرهای کشورند.
به دنبال درخواست شماره ۹۳۲۱۰/۹۴ در پنجم خرداد ماه ۱۳۹۳ سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درباره‌ی ابلاغ محدوده‌ی بافت فرهنگی- تاریخی ۱۶۸ شهر و ضوابط عمومی حفاظت ازبافت‌های تاریخی، از سوی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، موضوع در جلسه‌ی ۲۷ مهر ماه امسال توسط شورای عالی شهرسازی و معماری طرح و براساس آن قرار شد؛
– محدوده بافت فرهنگی، تاریخی ۱۶۸ شهر کشور، تعیین شده توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، به هنگام تهیه طرح‌های توسعه شهری در کلیه اسناد طرح‌های مذکور با رعایت حفظ اصل یکپارچگی عملکردی شهری لحاظ شود. در رابطه با شهرهایی که طرح‌های توسعه شهری آنها مصوب شده است، محدودههای فوق جهت درج در اسناد،ازطریق دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری ابلاغ شود.
– لازم است محدودههای مذکور، به هنگام تهیه طرح تفصیلی بافت فرهنگی- تاریخی توسط کمیسیون ماده ۵ شهرها مورد بررسی‌های تکمیلی قرار گرفته، تدقیق شده و با حضور نماینده سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان به تصویب برسد.
تبصره: در صورت عدم تایید تغییرات توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، موارد جهت تصمیم‌گیری در شورای عالی به کمیته تخصصی معماری طراحی شهری و بافتهای واجد ارزش ارسال شود.
– به منظور اجرای اندیشه ایران شهری و به جهت ایجاد زمینه‌های حفاظت، احیا و بازآفرینی شهری در بافتهای فرهنگی- تاریخی، نسبت به تدوین سندی واحد در رابطه با بافتهای تاریخی- فرهنگی با تاکید بر موارد زیر اقدام و نتیجه در شورای عالی معماری شهرسازی مطرح شود.
– تاکید بر یکپارچگی بافتهای شهری با لحاظ بافت تاریخی- فرهنگی
– عدم ضرورت نهادسازی‌های موازی جهت تصمیم سازی و تصویب طرح‌های مربوطه
– ایجاد بسترهای تقویت مشارکت نهادهای محلی
– ایجاد زمینه‌های رقابت پذیری شهرها در نحوه صیانت و حفاظت از بافت های تاریخی – فرهنگی
– تاکید بر آموزش‌های حرفه‌ای و دانشگاهی در خصوص بافتهای تاریخی - فرهنگی
– ظرفیت‌سازی و توجه به آموزش تخصصی مشاوران تهیه کننده طرح‌های توسعه و عمران شهری و مدیران شهری
– تهیه ضوابط عمومی حفاظت از بافتهای تاریخی - فرهنگی
– تدوین چشم انداز و اهداف کلی حفاظت و احیای بافتهای تاریخی شهری
– تعیین سیاست‌ها،اصول و برنامه‌های مرتبط با بافتهای تاریخی
بر اساس بند “ب” ماده ۱۶۶ قانون برنامه چهارم توسعه، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری موظف شده بود تا پایان موعد زمانی این قانون، محدوده بافتهای تاریخی در همه‌ی شهرهای کشور را تعیین و برای مدیریت شهری یکپارچه به شهرداری‌ها اعلام کند.
در بند مذکور آمده است: “در شهرهای دارای بافت تاریخی ارزشمند که حدود آن طبق ماده ۳ قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی کشور مصوب یکم اردیبهشت ۱۳۶۷ اعلام شده، تشکیلات شهرداری‌ها مورد تجدید نظر قرار می‌گیرد و به منظور انجام امور مربوط به حفاظت از بافتهای تاریخی این‌گونه شهرها، سازوکار مدیریتی مناسب در شهرداری‌های مذکور ایجاد می‌شود.
بر اساس قوانین ذکر شده، شهردار بافتهای تاریخی متفاوت از سایر شهرداران میتواند براساس معیار‌های مشخص، بافتهای تاریخی شهر را به صورت مستقل اداره کند. با توجه به اولویت‌بندی شهرهای تاریخی و جایگاه آثار تاریخی و فرهنگی آنها سه ساختار در شهرداری‌ها مدنظر قرار گرفته که متناسب با ظرفیت‌های میراث فرهنگی به عنوان زیرمجموعه‌ای از شهرداری فعالیت کند و تحت نظارت شهردار آن شهر و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار گیرد.
شهرستان‌های استان خوزستان که دارای بافت مصوب بوده و واجد شرایط تأسیس شهرداری بافت می‌باشند عبارتند از:
شهر اهواز دارای ۳۷۷ هکتار بافت تاریخی
آبادان دارای ۱۶۱ هکتار بافت تاریخی
دزفول دارای ۲۴۰ هکتار بافت تاریخی
شوشتر دارای ۱۴۳ هکتار بافت تاریخی
رامهرمز دارای ۶۵,۵ هکتار بافت تاریخی
بهبهان ۱۲۳ هکتار بافت ارزشمند و تاریخی
ارگانها و نهادهای تأثیرگذار در حفاظت از بافتهای تاریخی و ارزشمند:
اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان
شورای اسلامی شهر و شهرستان
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و کمیسیون ماده ۵
اداره کل راه و شهرسازی استان
شهرداری مرکزی و شهرداری مناطق
سازمان نظام مهندسی ساختمان
دوایر دولتی خدمت رسان
سازمان های وابسته به شهرداری (در شهر های بزرگ همچون اصفهان، تهران،اهواز و ...)
ادارات خدمت رسان
شرکت عمران و بهسازی شهری (وابسته به وزارت راه و شهرسازی)
بخش خصوصی مداخله کننده (سمن‌ها، ngoها و …)
ضرورت توجه به بافتها و تکدانه‌های تاریخی و ارزشمند موجود در آن ها را می‌توان در قالب موارد زیر عنوان نمود:
ضرورت‌های فرهنگی – تاریخی
حفظ ابنیه و بافتهای ارزشمند با هدف حفاظت از تاریخ، فرهنگ، اصالت، هویت و تمدن
دستیابی به اندیشه‌ی پیشینیان در امر معماری و شهرسازی
استفاده از فرصت‌های فضایی و بناهای مناسب جهت رفع کمبودهای خدماتی و نیازهای مردمی
بالفعل کردن پتانسیل‌های بالقوه‌ی موجود در بناها و بافتهای ارزشمند
معرفی ابنیه و بافتهای ارزشمند در نقشه‌های شهری
معرفی بناها و بافتها در سطح شهر بوسیله‌ی بیلبورد و نصب تابلو
ضرورت‌های اجتماعی
بررسی وضعیت مردم محروم در بناها و بافتهای ارزشمند و رسیدگی به مشکلات آنها
تثبیت حضور مردم در ابنیه و بافتهای تاریخی و جلوگیری از مهاجرت آنها
توانمندسازی اجتماعی در جهت حفظ و نگهداری آثار ارزشمند
جلب مشارکت مردمی در معرفی و حفاظت بناهای تاریخی و ارزشمند
افزایش حس تعلق خاطر به ابنیه و بافتهای تاریخی و ارزشمند
کاهش آلودگی های زیست محیطی در ابنیه و بافتهای ارزشمند
ایجاد امنیت در بناها و بافتهای تاریخی و فرهنگی
o ضرورت‌های اقتصادی
جذب سرمایه‌گذار جهت مرمت و احیاء تکدانه‌های ارزشمند موجود در بافتهای تاریخی در راستای اهداف گردشگری
جذب توریست داخلی و خارجی
ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت حضور سرمایه گذار در بافتهای تاریخی
احیاء تکدانه‌های ارزشمند در راستای رشد اقتصاد شهر و ایجاد اشتغال پایدار
توجه به بافتهای تاریخی در طرح‌های توسعه‌ی شهری
ضرورت تاسیس شهرداری بافت در بافتهای تاریخی و ارزشمند:
بافت تاریخی هر شهر بخشی از هویت، اصالت و حافظه‌ی مردمان آن شهر محسوب می‌شود که حفظ و نگهداری آن امری ضروری و حیاتی‌ست. عموما در بافتهای تاریخی با مجموعه ای از رویدادها و مکانهای مربوط به آنها مواجه هستیم که در طول تاریخ شکل گرفته و موجبات تعلق خاطر جامعه بومی را فراهم کرده‌اند. حس تعلق خاطر جامعه بومی قطع به یقین یکی از مهمترین مؤلفه های مشارکت آنها در حفاظت و همکاری با ارگانهای حامی عدالت اجتماعی و تامین خدمات زیرساختی در بافتهای تاریخی خواهد بود.
از آن‌جایی‌که بهسازی و معاصرسازی بافتهای تاریخی در راستای تامین نیاز جامعه بومی، مستلزم اتخاذ سیاست‌ها، وضع قوانین و اجرای ضوابط، هماهنگیهای چندوجهی در حوزه عمران، خدمات، امنیت و بهداشت شهری و نیز ارائه خدمات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی عادلانه به ساکنان این بافتها میباشد، برای انجام هرچه بهتر آن نیاز به یک ارگان هماهنگ کننده و تخصصی است که ایجاد واحد شهرداری بافت در این راستا میتواند نقش بسزایی در پیشبرد اهداف متعالی داشته باشد. این واحد میتواند در کنار اجرای ضوابط و معرفی و ابلاغ آنها به ارگانهای ذی ربط، نقش هماهنگ کننده بین ارگانهایی از قبیل: شهرداری مرکزی، فرمانداری، راه و شهرسازی، اداره آبفا، اداره برق، ثبت اسناد و املاک و … را نیز بازی کند؛ زیرا حفاظت از بافتهای تاریخی و ارزشمند و تامین نیازهای کالبدی و زیرساختی آن به‌تنهایی از عهده یک دستگاه دولتی برنیامده و پیشبرد اهداف آن در زمینه حصول نتیجه، مستلزم تعهد مشترک و هماهنگ بین دستگاه‌های دولتی و اجرایی در حوزه‌های ذیربط در سطوح ملی، استانی و محلی با همراهی و همچنین با مشارکت جامعه بومی و فعالان بخش خصوصی میباشد
منابع:
درخشانی نجلا و پاکگهر، سجاد. (۱۳۹۸)، باززنده سازی بناهای باقی مانده از جنگ در خرمشهر با رویکرد توسعه گردشگری، انتشارات ارسطو.
مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، ۱۳۹۴/۷/۲۷.
نجلا درخشانی، کارشناسی ارشد مرمت شهری
نظرتان را درباره این مطلب بنویسید !
ارسال دیدگاه