به گزارش بامداد زاگرس آنلاین:فرهنگ اقوام ایرانی ،سرشار از آداب ،ایین ها ،سنن و باورهایی است که اگر مکتوب و ماندگار نشوند ،نسل آینده ایران زمین از هویت ارزشمند خود بی بهره خواهند ماند ،یکی از خدمات ارزشمند فرهنگی که سه دهه اخیر همچنان مورد توجه بختیاری پژوهان قرار گرفته ،کتاب سودمند واژه نامه زبان بختیاری است ،کتابی که توسط فرهنگ پژوه و پژوهشگر بختیاری ظهراب مددی به نگارش درآمده است این کتاب اکنون به چاپ سوم هم رسیده است ،در گفتگوی مفصل با ظهراب مددی به واکاوی دلایل نگارش کتاب و تاثیر ابزار نوین ارتباطی مانند شبکه های اجتماعی بر فرهنگ های محلی بویژه فرهنگ بختیاری پرداخته ایم
28 سال از نخستین چاپ کتاب وزین واژه نامه ی زبان بختیاری می گذرد ، چه انگیزه هایی باعث شد که ایذه نوشتن این کتاب در ذهنتان شکل بگیرد؟
من بارها در این باره خدمت عزیزان گفته ام و باز تکرار می کنم و امیدوارم ملال آور نباشد: قدم های اولیه ی این کار ناخواسته و می توانم بگویم نادانسته از دورانی برداشته شد که من اصلاً درکی از زبان و کارکرد آن نداشتم و مانند بسیاری فکر می کردم انسان با این زبان در دهان قوه ی چشایی است حرف می زند. زمانی که کلاس سوم دبستان را به اتمام رسانده بودم کار پدر در راه آهن امیدیه به ماهشهر کنونی به پایان رسید و ناچار به زادگاه پدر و مادرم یعنی مسچدسلیمان رفتیم. با این که پدر و مادرم کاملاً بختیاری زبان بودند ولی من به خاطر محیط و دوستانم بیشتر فارسی گو بودم. حال که به مکانی کاملاً بختیاری زبان آمده بودم و همه به بختیاری سخن می گفتند برایم جالب بود و برای همراهی با آنها سعی می کردم واژه های آنها را یاد بگیرم تا با زبان خودشان با آنها ارتباط کلامی برقرار کتم و برای این که واژه ها را از یاد نبرم آن ها را یاد داشت می کردم.در دبیرستان هم از دوستان کمک می گرفتم.این شیوه ادامه داشت . با ورود به دانشگاه و آشنایی با زبانشناسی آن هم در محضر استادی که خود پژوهشگر گویش قاین خراسان ، دکتر رضا زمردیان ، بودند کار پژوهش جدی‌ترشد؛ با استخدام در آموزش و پرورش و آمدن دوباره به مسجدسلیمان کار پژوهش جدی تر شد تا بدین جا رسید.
این کتاب در طول این سال ها به عنوان یک مرجع در حوزه پژوهش در فرهنگ و باور بختیاری بوده است ،آیا در چاپ های بعدی اصلاحات یا تغییراتی لحاظ کرده آید ؟
در سال ۱۳۷۵ چاپ اول کتاب منتشر شد. من قصد چاپ نداشتم و نظرم بر این بود باید بیشتر روی آن کار کنم و واژه های بیشتری در آن بیاورم که به دلایلی ناچار شدم کتاب را که شامل برخی از واژه های گردآوری شده بود به دست چاپ بسپارم. برخی از دوستان که از کارم آگاه بودند اصرار داشتند که جای یک واژه نامه در فرهنگ بختیاری خالی است و باید آن را چاپ کنی که من هم تن به این کار دادم و خوشحالم که از آن استقبال شد .من از زمانی که آغاز به گردآوری واژه ها کردم می توانم ادعا کنم که مدام در حال جست و جو برای یافتن واژه های جدید و بررسی آنها بودم.فکر می کنم خانواده، نزدیکان، همکاران ، دانش آموزان و... می توانند گواهی دهند که من با چه حرص و ولعی کلمات را از دهانشان می قاپیدم. البته گاهی خودشان واژه ها را به می رساندند.
باری، با وجود چاپ اول دست از پژوهش بر نداشتم و همچنان واژه گرد می آوردم تا این که باز در سال ۱۳۹۲باز چاپ‌دوم را در ۳۲۳ صفحه منتشر کردم.بعد از این چاپ باز به پژوهش هایم دادم و سرانجام در سال ۱۴۰۰ ، چاپ سوم را با ۴۳۲ صفحه که شامل مقدار بیشتری از پژوهش هایم بود به چاپ سپردم و اینک همچنان در کار زبان و گردآوری واژه ها و کارهای دیگر در این ارتباط هستم. روشن‌تر بگویم قصد دارم همه ی واژگانی که گرد آوردم در چاپ چهارم به عزیزان تقدیم کنم ولی می دانم وقت زیادی می طلبد.واژگانی زیادی گردآورده ام که در درستی معنی و کاربردشان قانع نشده ام و مشغول پرسش و کمک گرفتن از کسانی هستم که اطلاعاتی در این زمینه دارند پس هرچاپی نسبت به چاپ پیش از خود از همه نظر اصلاح و ویرایش ، تعداد واژه ها و... نسبت به چاپ پیش از خود تغییرات بیشتری دارد . ناگفته نماندکه در کنار گردآوری واژه ها و کاربرد آنها . به دستور زبان بختیاری و نوشتار آن هم توجه داشته‌ام.به هرحال من پیوسته کار پژوهش در زبان بختیاری را تا جایی که توان دارم ادامه خواهم داد.
اخیرا دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور در مصاحبه ای ،از در معرض نابودی قرار گرفتن ۱۳ زبان و گویش ایرانی خبر داده است ،به نظر جنابعالی برای نگهداشت گویش ها و لهجه ها چه اقداماتی باید صورت گیرد ؟
متأسفانه من مصاحبه ی دبیر شورای فرهنگ عمومی را ندیدم که بدانم که از نظر ایشان کدام زبانها در معرض نابودی اند و این نتیجه را بر چه اساسی گرفته اند. اگر اجازه دهید پیش از پاسخ به پرسش شما مطلبی عرض کنم در این باره که چه زبانی در خطر است.برای جلوگیری از درازگویی بیاورم که برخی از زبانشناسان معمولاً این موضوع را بسته به عواملی چون فراگیری زبان در کودکان، دیدگاه جامعه نسبت به زبان و اندازه ی تأثیر زبان های دیگر می دانند یعنی این عوامل می توانند یک زبان را به نابودی بکشانند.تعداد گویشوران یک زبان چندان تأثیری در خطر بودن یک زبان ندارد.گاهی یک زبان به 400نفر گویشور در خطر نیست ولی زبان دیگری با 200 هزار نفر در خطر است.به یک دلیل توجه کنیم امکان دارد برخلاف آن جمعیت 400 نفره ، کودکان جمعیت 200 هزار نفره زبان مادری خود را نمی آموزند و کم کم ازتعداد گویشوران کاسته می شود و این زبان سریع از بین می رود.
به هر حال یک زبان می تواند دریکی ازاین سه حالت باشد :
نخست : در امان باشد و فعلاً خطری تهدیدش نمی کند.
دوم : در خطر باشد و اگر به دادش نرسند دیر یا زودی خواهد مُرد.
سوم : مرده باشد که دیگر گویشوری ندارد و نمونه های در ایران خودمان بسیار داریم.
مهمترین خطری که یک زبان چون زبان ما را تهدید به نابودی می کند این است که کودکان زبان مادری خود را در خانواده نیاموزند که در بیشتر مواقع والدین مانع این فراگیری اند و باز این موضوع بیشتر در زبانهایی رخ می دهد که درکنار زبان تر قویتر و برتر از خود البته از لحاظ اجتماعی قرار گیرد.
متأسفانه زبان ما هیج نقشی در جامعه ی بختیاری ندارد نه بدان آموزش داده می شود، نه در مکاتبات اداری جایی دارد و...و همه ی این کارها را ما با زبانی غیر از زبان مادری خود انجام می دهیم که باعث می شود روبه روز مانند درخت بیماری ضعیف و ضعیف تر می شود و تا این جا هم که خود را تندرست و قوی نکه داشته متکی به حس بختیاری دوستی و فرهنگ دوستی تک بختیاری های دلسوز به ویژه شاعران و نویسنگان و خوانندگان و... داشته و دارد. این را هم بیفزایم زبان ما زبانی است بسیار غنی و قوی. نگاه کنید بده بستان واژگانی در همه ی زبان امری است عادی اما برخلاف فارسی که در واژگان دخیل کمترین نغییر را مطابق فرآیندهای واجی خود می دهد زبان بختیاری چنان آن ها را دگر می کند که نمی توان به آسانی پی به دخیل بودن آن ها برد؛ مثلاًشُکر در فارسی همان شکر است ولی در بختیاری شُرگ می شود. خَلق در فارسی همان خلق است ولی در بختیاری خَلک می شود ظفر در فارسی همان ظفر است (زفر گفته می شود) ولی در بختیاری دَفَر می شود.و....
باری، مرگ یک زبان ساده و کم اهمیت نیست با مرگ یک زبان فرهنگ و داده های بسیاری که طی قرنها به دست آمده اند به آسانی به دست فراموشی سپرده می شوند.پس باید این را قبول کرد که در برخی مناطق بختیاری بویژه مناظق شهری زبان ما در حالت محتصر است یعنی کودکان بر اثر اصرار والدین زبان مادری را که خودشان آموخته اند فرا نمی¬گیرندو صریحتر بگویم والدین اجازه نمی دهند بیاموزند و بدین گونه فرهنگ ما هم به نسل های بعدی منتقل نمی شود.عامل این نحوه ی عملکرد تنها موقعیت برتر زبان فارسی نسبت به زبان ما و حتی دیگر زبان هایی چون زبان ماست.
متأسفانه تا اندازه ای جوانان ما تنها بخشی از واژگان نسل پیشین خود را می دانند و روز به روز با توجه به تغییرات در جامعه از مقدار این واژگان هم کاسته می شود.می بینم گاهی دربه در به دنبال کسی هستند که معنی فلان واژه ای را از فرد مسنی شنیده اند بپرسند. انگار ما اینک با افت گویشور رو به رو هستیم.
نکته ای دیگر خدمتتان عرض کنم : همایش می گیریم به فارسی سخن می گوییم. جلسه می گیریم برای کمک به فرهنگ و زبان بختیاری اما سعی می کنیم حتی فارسی را کتابی حرف بزنیم در صورتی که همه بختیاری هستیم و کاملاً بر زبان مادری خود مسلط هستیم و این درد بزرگی است که عملاً وضعیت زبان بختیاری را دشوار می¬کند.
باری راه های بسیاری برای پاسداشت زبان بختیاری هست که اینجا به مهمترین آنها گذرا اشاره می کنم:
نخست ما : بگذاریم فرزندانمان آن را یاد بگیرند و نگران داشتن لهجه نباشیم. اینک می¬گویند کسی که لهجه دارد یعنی بیش از یک زبان می داند و یک قدم از آن کسی که یک زبان می داند جلوتر و موفق راند. دیگر : تلاش کنیم که فرزندانمان به زبان مادری خود را دوست بدارند و به هویت بومی خود ببالند. خوشبختانه این حس در بیشتر افراد درحال رشد است. از شاعران و نویسندگان بختیاری درخواست دارم آثاری به زبان خود و با لحن کودکانه تولید کنند تا بیشتر تشویق به یادگیری و به کارگیری آن در ارتباط خود با دیگران شوند.
و اما انتظار داریم که دیگران هم در قبال ما کمی احساس وظیفه کنند : آموزگاران مناطق روستایی و عشایری را از میان گویشوران بومی برگزینند.
مهم تر از همه باید خط و نوشتار از آن خود داشته باشیم. این خطی که با آن می نویسم تقریباً خاص زبان فارسی است؛ ما خواهان شیوه ای نوشتاری سازگار با زبان خودمان هستیم. اهل فلم بختیاری این نیاز را بیش از دیگران درک می کنند.
در عصر ارتباطات ،شبکه های اجتماعی نقش تعیین کننده ای در معرفی خرده فرهنگ های محلی به کشور های جهان دارند ، به عنوان مثال در شبکه اجتماعی اینستاگرام ،صفحات معرفی گویش بختیاری ایجاد شده آیا اینکار می تواند به معرفی فرهنگ بختیاری کمک کند؟
من گاهی این صفحات را می بینم. من کارشان را نمی پسندم هرکسی که می خواهد کاری انجام دهد باید با الفبای آن کار آشنایی داشته باشد.کسی که هنوز فرق حرف و واج یا فرق اسم و فعل را نمی داند یا در عمرش یک کتاب مفید زبانشناسی را نخوانده باشد چگونه می تواند به توصیف ساختار زبان ما بپردازد؟ متأسفانه گاهی می بینم واژه ها را غیرعلمی و بسیار عامیانه ریشه¬یابی می کنند.اینان به مردم ما اطلاعات غلط می دهند و باز با کمال تأسف وقتی اشتباهاتشان را گوشزد می کنند نمی پذیرند.
در کنار این گونه صفحات، آن صفحات که به معرفی و آشنایی با واژگان و اصطلاحات می پردازند کار مفیدی انجام می دهند و من از آن ها بسیار آموخته ام ولی باز خواهش می کنم سطح کارشان را پایین نیاورند
به تألیف کتاب واژه نامه زبان بختیاری برگردیم ،با توجه به محدودیت های چاپ و نشر ،آیا برنامه ای برای ایجاد یک سایت اینترنتی با همین موضوع یا ایجاد یک صفحه رسمی در شبکه های اجتماعی بین المللی برای معرفی هرچه بهتر محتوای این کتاب دارید ؟
بعد از چاپ نخست کتاب در سال 1375، وبلاگی به نام لوکهlawke راه اندازی کردم و برخی مطالب خودرا در آن جای دادم و به پرسشهایی که مطرح می کردند پاسخ می دادم که با آمدن واتساپ و... فعالیت در آن جا را کنار نهادم . من باور دارم هیج چیز جای کتاب را نمی گیرد .ببینید وقتی رادیو آمد گفتند کار کتاب تمام است، دیدیم که تمام نشد ، بعد تلویزیون آمد باز گفتند این بار کار کتاب دیگر تمام است که باز نشد .قدرت کتاب از همه ی این ها بیشتر است می دانم شرایطی هست که برخی را به سوی این امکانات می کشد ولی بدانند کتاب چیزی دیگری است.به هرحال دوست دارم هرکاری برای پیشرفت کارم بکنم ولی چه بگویم.وقت و حوصله ی بسیار می طلبد که بهتر است جوانان و علاقه مندان اهل فن چنین کاری بکنند.
استقبال اهالی فرهنگ و بویژه بختیاری ها در طول این سال ها ،از این کتاب چگونه بوده است ؟
خوشبختانه هر سه چاپ این کتاب مورد استقبال بختیاریها و حتی غیر بختیاریها قرار گرفتند و در اندک زمانی نایاب شدند و اما دیگرانی هم چه بختیاری چه غیر بختیاری در باره ی آن قلم زدند و نظر دادندچون دکتر اسفندیار طاهری نویسنده ی کتاب گویش بختیاری کوهرنگ.یا دکتر علی اشرف صادقی استاد برجسته ی دانشگاه تهران همه به آن نظر لطف داشته اند.بد نیست که بدانید من اهل تبلیغ کتابم نیستم و بیشتر دوستان و خود بختیاری ها این کار را به عهده دارند . باور کنید هستند کسانی که هنوز از وجود چنین کتابی بی خبرند.
اخیرا در صدا و سیما خوزستان ،برنامه ای با عنوان شوگار تهیه و پخش می شود که اتفاقا مورد استقبال بختیاری های سراسر کشور هم قرار گرفته است ،به نظر شما که سال ها حوزه فرهنگ و زبان بختیاری فعالیت های پژوهشی داشته آید ،این اقدام صدا و سیما تا چه حد می تواند به مانایی و پویایی این زبان کمک کند ؟
اگر فرصتی باشد گاهی این برنامه های سیمایی را می بینم و صدایی را می شنوم.متأسفانه وقت این برنامه ها کم است و تنها ناچارند به موضوعات خاصی بپردازند و یا مهمان دعوت کنند. من دوست دارم در کنار این برنامه ها، برنامه های وسیعتری با زمانی بیشتر در اختیار این عزیزان بگذارند تا بتوانند برنامه ای تولید کنند که اطلاعات و مطالب متنوعی نه به قشر خاص بل به همه برسانند که در شیوه کار و زندگیشان مفید باشند.
موضوع مهمی که باید در نظر داشت این است که در این برنامه ها اکثراٌ به فارسی می گویند و گاهی چند کلمه ی بختیاری چاشنی کلام خود می کنند.این نحوه ی سخنگویی الان در دورترین روستاهای ماهم نفوذ کرده است.امروز فیلمی دیدم از مراسم خواستگاری در یک روستای بسیار دور از مسجدسلیمان که پدر عروس به فارسی تقریباً روان برای حاضران سخن می گفت.
به هرحال این برنامه¬ها باید کمک به گسترش زبان و فرهنگ ما کنند.من باور دارم که اگر این برنامه اصولی و درست تولید بشوند می توانند به پویایی زبان و فرهنگ ما کمک شایانی بکنند.
نکته ای دیگر اضافه کنم جای یک نشریه به زبان بختیاری یا حتی به فارسی ولی درباره ی بختیاری واقعاً خالی است.
نظرتان را درباره این مطلب بنویسید !
ارسال دیدگاه