به گزارش بامداد زاگرس آنلاین:گاومیش یا به زبان عربی جاموس دامی بجا مانده از هزاره سوم و ذخیره ژنتیکی منحصر بفرد و مقاوم در جهان که گویی حالا وقت آن رسیده با بی توجهی های صورت گرفته در حقش سرنوشتش با سرنوشت ماموتها گره بخورد و دیگر بجز فسیلهایی کهنه هیچ نام ونشانی از آن برای آیندگان باقی نماند .
جمعیت 172میلیونی گاومیش در جهان
گاومیش ! یا به زبان عربی "جاموس" دامی وابسته به آب است که دارای گوشتی با طبع گرم است و به همین دلیل بیشتر ازدیگر دامهای سنگین مورد استفاده قرار می گیرد.طبق آمار فائو در حال حاظر بیش از 172میلیون راس از این نوع دام در جهان وجود دارد که حدود 153 میلیون راس آن درقاره آسیا و بقیه آن در نقاط مختلف دنیا است . گاومیش دراقتصاد بسیاری از کشورهای جهان از جایگاه ویژه ای برخوردار است و کاربردهای متفاوتی دارد ، در برخی کشورها از این دام برای شخم زدن ، در برخی برای بارکشی وحمل ونقل ، و بعضی کشورها از گوشت آن در صنایع غذایی استفاده میکنند . در ایتالیا نیز از شیر این دام سنگین، پنیر معروف "موزارلا "تولید میشود که طرفداران خاص وفراوان خودرا دارد .
خوزستان خواستگاه اصلی پرورش گاومیش در کشور
وجود تالابها و رودخانه های متعدد در خوزستان امکان پرورش این نوع دام را در این استان فراهم کرده ، به طوریکه خوزستان رتبه نخست پرورش گاومیش را به خود اختصاص داده اما به دلایلی همچون کمبود آب در تالابها و رودخانه های آن ونیز نبود علوفه کافی بیم آن میرود پرورش این دام در آینده با مشکل مواجه شود و از رونق این صنعت کاسته شود . تعداد این دام در ایران 459هزار راس است که وجود 98 هزار راس آن در خوزستان، این استان را به خواستگاه اصلی پرورش گاومیش در کشور تبدیل کرده است . تنوع محصولات تولیدی از این دام به دلیل نبود صنایع تبدیلی زیاد نیست و اغلب ، تنها از گوشت ، شیر خام ، سرشیر و ماست ، آن استفاده میشود . متاسفانه پرورش این دام در استان خوزستان چند وقتی است متاثر از خشکسالی ها و کاهش حقابه رودخانه ها و تالابها با مشکل مواجه شده و بیم آن میرود سال 1400 سال انقراض نسل گاومیش خوزستان بعنوان یکی از ذخیره های ژنتیکی این دام در جهان باشد
.
شیرگاومیش پادزهر بسیاری از سموم بدن
محصولات تولید شده از این دام بدلیل جمعیت کم آن در کشور زیاد نیست وهمین اندک محصولات تولیدی بیشتر به مصرف استانهایی میرسد که دام در آنجا زیست می کند . طبع گرم محصولات تولیدی از این دام برسلامتی افراد تاثیر زیادی دارد و مصرف لبنیات و گوشت آن برای رفع برخی بیماری های انسان به افراد توصیه میشود. برای اطلاع از دیگر خاصیتهای این دام به سراغ سیاح رئیس صنف عطاران اهواز رفتیم ، او میگوید : شیرگاومیش در درمان برخی بیماری های انسان ازجمله سردی بدن براثر استفاده بیش از اندازه از موادغذایی سرد، همچون لبنیات تولیدی از دامهای با طبیعت سرد ونیز برای بیماران سودائی و صفرائی مفید است . سیاح استفاده از گوشت گاومیش بدلیل کلسترول کمتر نسبت به گاوهای معمولی را برای تولید فست فود ها توصیه میکند و می افزاید : گوشت این دام بسیارمناسب تر از دیگر دامها است وگنجاندن آن در صنایع غذایی می‌تواند اثرات مضر غذاهای بازاری را کاهش دهد.او شیرگاومیش را پادزهری مناسب برای سموم بدن وگوشت آن را منبعی غنی از انواع پروتئین و اسیدهای چرب میداند و میگوید : چربی موجود در این گوشت در مقایسه با دیگر دامها نظیر گوسفند و گاو حاوی مقدار کم تری است و شیر این دام سرشار از مواد مغذی از جمله منیزیم ، پتاسیم و فسفر است که برای سلامتی قلب و عروق و دندان ها بسیار مفید است.
وابستگی شدید گاومیش به آب
زندگی گاومیشها بسته به وجود آب است و این دام نیمه آبزی باید ساعتها در محیط مرطوب قرار گیرد تا بیشترین شیر را تولید کند ، از این رو اگرچه وجود تالاب‌هاو رودخانه های مختلف در خوزستان این استان را به یکی از مستعد ترین مکانها در زمینه پرورش گاومیش تبدیل کرده و تقریبا در تمام تالابهای استان کار پرورش این دام بصورت سنتی در جریان است ، اما مشکلاتی از جمله کمبود یا نبود آب کافی، به دلیل عدم اختصاص حقابه واقعی در فصلهایی از سال حیات این دام را به خطر انداخته و دلسردی پرورش دهندگان وسرمایه گذاران را رقم زده .
گاومیش داری ، صنعتی رو به زوال در خوزستان .
براساس اطلاعات بدست آمده بیش از 98 هزار راس گاومیش در استان خوزستان وجود دارد که بیشترین آنها در تالابهای هور العظیم ،شادگان ،و رودخانه های کارون ، کرخه ،شاوور ،زهره، ودز زیست می کنند ، اما متاسفانه چند وقتی است حیات این دام براثر نبود آب کافی ، افزایش فاصله محل نگهداری گاومیشها با تالابها براثر عقب نشینی آب تالابها ، ونیز نبود علوفه کافی بدجور به خطر افتاده است ،آقای عبدالامام حمیدی اصل از گاومیشداران صنعتی شهرستان کارون در استان خوزستان و مهندس کشاورزی است او یکی از گاومیشداران خوزستانی است که کمبود آب برشغل او تاثیر گذاشته و بسیاری از دامهای خود را از دست داده ،او میگوید: کارش را از سال 90 و با 20 راس گاومیش در کنار رودخانه کارون آغاز کرده و جمعیت گله اش را تا 700 راس گاومیش مولد وغیر مولد افزایش داده وبیش از 50 نفر را هم بصورت مستقیم وغیر مستقیم مشغول کرده ، اما بدلیل تنشهای آبی در استان این روزها نگران آینده کاری خود است .
وی افزود : روزانه بین 6 تا 10 کیلوگرم شیر با کیفت از دامهایش تولید می شد و این میزان حالا و به دلیل کمبود آب به نصف کاهش یافته. اوگاومیش را دامی علاقه مند به آب میداند و میگوید :گاومیش به دلیل طبع گرمش روزانه به آبتنی نیاز دارد و کاهش آب رودخانه کارون مانع از این کار شده .وی عقب رفتگی رودخانه کارون و فاصله ایجاد شده تا محل نگهداری دامها را از دیگر دلایل سخت شدن کارش می داند و میگوید : دامها هر روز مجبورند مسافت زیادی را تا رسیدن به آب رودخانه طی کنند که همین موضوع باعث خستگی دامها شده. وی گرمای شدید هوا و کاهش شدید آب و علوفه را بدترین شرایط برای این صنعت میداند و می افزاید : قیمت هر گاومیش بین 35 تا 40 میلیون تومان است که درصورت تلف شدن حتی یک راس آن ، جبران خسارت غیر ممکن خواهد بود. اودر ادامه خواستار اقدامات موقتی همچون آزادسازی آب از سدهای استان و تامین علوفه دولتی از سوی دولت دانست تا مانع ازبین رفتن این صنعت در استان شوند .
خطر انقراض نسل گاومیشهای خوزستان جدی است.
کمبود شدید آب در تالابها و رودخانه های استان در حال حاظر تهدیدی بزرگ برای این حیوانات است و اگر آب کافی به زیستگاههای این دام در استان اختصاص نیابد خطر انقراض گاومیشهای خوزستانی که ذخیره ژنتیکی منحصر بفرد این نوع دام در جهان هم محسوب میشود جدی خواهد بود و چیزی طول نخواهدکشید سرنوشت این دامهای بجا مانده از هزاره سوم همچون ماموتها به تاریخ بپیوندد . نگرانی از این موضوع ما را روانه اداره کل جهاد کشاورزی استان کرد ،
مقصد ما معاونت امور دام بود ، معاونتی عریض و طویل که اگر باتوجه به تنوع دامهای موجود درکشور ، خود به اداره کلی مجزا تبدیل میشد بهتر می توانست پیگیرموضوعات مختلف دامها باشد .
مهندس وحید قاسمی مدیر امور دام اداره کل جهاد کشاورزی استان خوزستان است او تعداد دقیق گاومیشهای استان خوزستان را 98650راس اعلام میکند و می افزاید : هرسال از این تعداد دام سنگین بیش از 169676تن شیر استحصال می شد که برای تولید فرآورده های لبنی همچون ماست،دوغ،سرشیر،ودیگر فراورده ها راهی کارخانه های تولید لبنیات استان میشد .
وی شیوه گاومیشداری در استان را همچنان سنتی دانست و افزود اقدامات خوبی در جهت حرکت به سمت پرورش صنعتی گاومیش در استان انجام شده که از آن جمله میتوان به احداث مجتمع 2000 راسی این دام در شهرستان شوش وصدور مجوز مجتمع پرورشی 1000 راسی در شهرستان کارون اشاره کرد .
وی وجود بازارهای مصرف در همسایگی استان خوزستان از جمله کشور کویت را ، از دلایل توصیه به سرمایه گذاری در این صنعت میداند و ضمن اشاره به رتبه نخست خوزستان در این صنعت ، اضافه میکند: تا پیش از تنشهای آبی در استان، سالیانه 3551 تن گوشت گاومیش در استان تولید می شد که درصورت تامین نشدن آب مورد نیاز برای این صنعت تا حد زیادی این تولید که بعنوان ذخیره کمکی در کنار دیگر تولیدات دامی نقش ایفا می کند کاهش یابد .
وی علاقه مردم عرب خوزستان و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به مصرف گوشت و لبنیات گاومیشی را مهمترین موضوع در رونق این صنعت در خوزستان میداند ومیگوید : به هرمیزان بتوانیم این صنعت را در استان خوزستان گسترش دهیم سود بیشتری عاید کشور ودامداران استان خواهد شد ،قاسمی کمبود آب در تالابهای استان را مهمترین مانع کنونی رشد این صنعت می داند و می افزاید : در حال حاضر کم آبی وخشکسالی ونیز عدم اختصاص حقابه واقعی جان تعداد زیادی از گاومیشهای رودخانه ای و تالابی استان که از نژادهای خالص و دست نخورده گاومیش در دنیا محسوب میشوند به خطر انداخته که باید برای نجات آنها فکر اساسی کرد .
وی مهمترین دلیل بی میلی سرمایه گذاران در ورود به این صنعت را سیاستهای نامشخص وزارت نیرو در زمینه تامین آب دانست و افزود : حدود 2هزار نفر بصورت مستقیم و 4هزار نفر هم بصورت غیر مستقیم از محل پرورش و فروش محصولات این دام پر برکت امرار معاش میکنندکه در صورت اختصاص نیافتن آب کافی به رودخانه ها و تالابهای استان شاهد بیکاری گسترده در میان گاومیشداران وسایر مشاغل وابسته به این صنعت خواهیم بود .
ریه هایی که سالهاست طعم یک نفس عمیق را نچشیده اند.
برای پیگیری موضوعات زیستی گاومیشها که مهمترین آنها مسئله آب بود راهی اداره کل حفاظت محیط زیست استان شدیم ، همزمانی تهیه گزارش ما با زمان وقوع تنش آبی در هور العظیم یکی از بزرگترین تالابهای مشترک میان دو کشور ایران وعراق در استان خوزستان باعث شد مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان به دلیل درگیر بودن دراین موضوع به سختی ما را بپذیرد اما به هر ترتیب این دیدار میسر شد و برای بررسی موضوعات راهی این اداره کل شدیم .
خبرهای خوبی از رودخانه ها و تالابهای استان مخابره نمیشد و بیشتر خبرهای منتشره حکایت از اوضاع بد زندگی جانوری خصوصا گاومیشهایی داشت که کاهش سطح آب آنها را در گل و لای بستر رودخانه ها وتالابها گیر انداخته بود . استان خوزستان به واسطه بی مهری های صورت گرفته در حقش ، بحرانهای زیست محیطی فراوانی را گذرانده و حالا این بحران به تالابها ، این ریه های زمین رسیده بود ، ریه هایی که به واسطه کم آبی وعملکرد بد انسانها در نگهداری از آنها سالهاست طعم یک نفس عمیق را نچشیده اند .
"مهندس محمد جواد اشرفی "مدیر کل سازمان حفاظت محیط زیست خوزستان است او آتش سوزی در مراتع و جنگلها ، تنشهای آبی در تالابها ، شکار غیر مجاز وحوش از سوی شکارچیان غیر مجاز و مشکل ریزگردها از موضوعاتی می داند که بصورت روزانه در این اداره کل پیگیری میشود . اشرفی با اشاره به وجود 5 تالاب مهم ، شامل تالاب شادگان در شهرستان شادگان ، تالاب هور العظیم در شهرستانهای هویزه ودشت آزادگان ، تالاب بامدژ در شوش و اهواز ،وتالاب های میانگران و بندون در ایذه افزود: بیشترین وسعت تالابهای استان به ترتیب با 120 و422هزار هکتار مربوط به هور العظیم وشادگان است که حقابه این تالابها مطابق مطالعات دانشکده آب دانشگاه چمران آماده و جهت تخصیص به وزارت نیرو اعلام شده است
.وی تنشهای آبی ایجاد شده در این تالابها را از موضوعات روز استان و کشور می داند ومی افزاید این تنش بیش از هرچیز تاثیر منفی خود را بر زندگی گاومیشها، این میهمانان همیشگی تالابهای استان می گذارد. او می افزاید: تالابهای هور العظیم ،شادگان وبامدژ استان بدلیل پوشش گیاهی خاصشان که اغلب از نوع ،نی لویی ،چولان ،و گیاهان آبزی و کنار آبزی است ذخیره گاه مناسبی برای غذای مورد نیاز این دامهای سنگین است و از این رو بیشترین تعداد گاومیشهای استان دراین تالابها زیست میکنند که در صورت خشک شدن این تالابها شاهد مرگ گسترده گاومیشها در استان خواهیم بود . وی رفع مشکلات پیش آمده در تالاب هور العظیم ودیگر تالابهای استان را مستلزم رها سازی و تامین حقابه مستمر رودخانه های استان خصوصا کرخه و کارون می داندو اضافه میکند تالابها بعنوان فیلترهوا وظیفه تعدیل دما و رطوبت را برعهده دارند که در صورت نبود مشکل در سطح تالابهای خوزستان دیگر نه خبری از ریزگردهای با منشاء تالابی خواهد بود ونه گرمای کلافه کننده .
کمبود آب محدود به زندگی گاومیشها نیست .
تاثیر کاهش آب تالابها و رودخانه های استان بر اثر خشکسالی و طرحهای انتقال آب تنها محدود به زندگی گاومیشهای خوزستان که جزو ذخیره گاههای ژنتیکی جهان محسوب میشوند نیست و اگر این روند کاهشی آب براثر انتقال وخشکسالی ادامه یابد بزودی شاهد از بین رفتن تمامی منابع درآمدی وابسته به آب همچون کشاورزی ، صنایع فولاد ، طرحهای شیلاتی و کشت وصنعتها در استان خوزستان ونیز کوچ گسترده مردم ساکن در تالابها به حاشیه شهرهای استان خواهیم بود که بصورت غیر مستقیم هم بر اقتصادکشور تاثیر منفی فراوانی خواهد داشت وهم به دلایل امنیتی زندگی در استان را سخت خواهد کرد ، بنابراین باید هرچه سریعتر و پیش از آنکه کاهش میزان آب بر زندگی مردم در استان خوزستان تاثیر خود را بگذارد ، وزارتخانه های نیرو ، جهاد کشاورزی ، وسازمان حفاظت محیط زیست و از همه مهمتر وزارت نفت با حمایت مالی و ورود جدی به موضوع آب با ارائه طرحهای کارشناسی به بحران آب در خوزستان پایان دهند.
*گزارش- لعیا هاشمی
*عکس -: پردیس رحیم پور
نظرتان را درباره این مطلب بنویسید !
ارسال دیدگاه